ایران در دوره ملکشاه سلجوقی

در اوایل قرن هشتم میلادی گروهی از قبایل ترک که به نام "اوغوز" مشهور شده اند به آسیای مرکزی آمدند. گروهی از آنان که بوسیله "طغرل" رهبری می شدند، توانستند قلمرو امپراطوری غزنوی را در مشرق فتح نمایند و سلسله سلجوقی را تاسیس نمایند. سلجوقیان، سلسله های محلی را از بین برده، آسیای مسلمان را متحد ساختند. آنان بسرعت ایران غربی، الجزیر، بین النهرین، سوریه و آسیای صغیر را فتح نمودند. آلب ارسلان پادشاه دوم سلسله سلجوقی برادرزاده طغرل بود. او جنگهای موفقیت آمیزی انجام داد و بر تمپراطور بیزانس "رومانوس دیوجانوس " غلبه پیدا کرد و سرانجام بوسیله یکی از زندانیانش کشته شد. فرمانروای بعدی سلجوقی ملکشاه بود که از سال 1072 میلادی تا 1092 میلادی حکمروایی کرد. ملکشاه، آلب ارسلان و طغرل در واقع معماران واقعی امپراطوری سلجوقی بودند. دوره ملکشاه باشکوه ترین دوران حکومت سلجوقیان است . قلمرو وی از کاشفر در مرز چین تا دریای مدیترانه گسترده بود. او این امپراطوری وسیع را به کمک نظام الملک اداره می کرد. نظام الملک مدارسی بنام "نظامیه" در کشور تاسیس نمود. اولین آنها "نظامیه بغداد" بود که در سال 1065 میلادی افتتاح شد. نظام الملک به کمک پسرانش و دانش آموختگان مدارس نظامیه این امپراطوری بزرگ را اداره می کرد. ملکشاه به ترویج علم و فرهنگ علاقه داشت . شاعران، فیلسوفان و دانشمندان مانند امیر معزی، عمر خیام مورد حمایت ملکشاه قرار داشتند. براساس منابع دوره سلجوقی ملکشاه به عده ای از دانشمندان ماموریت داد که تقویم جلالی را به وجود آورند و بجای تقویم قدیمی بکار گیرند. ملکشاه به توسعه شهرها علاقه فراوان داشت . راوندی و ابن اثیر گفته اند که او در راه حجاز برای زائران بیت الله آبگیرها ساخته بود. در اصفهان در زمان او بناهای بسیاری ساخته شده که بزرگترین آنها ساختمان مسجد جمعه این شهر است . علاوه بر آن ملکشاه در یکی از شهرهای ایران، رصدخانه ای ساخت که عمر خیام و سایر دانشمندان در آن مشغول به کار بودند. متاسفانه نظام الملک در پایان دوره حکومت ملکشاه قربانی توطئه ای شد که رقبایش آن را بوجود آورند. آنها توطئه کردند و نظر ملکشاه را نسبت به وزیرش تغییر دادند. تاج الملک همسر ملکشاه در راس این توطئه گران بودند. ملکشاه از آن ترس داشت که نظام الملک را از وزارت خلع کند. در این هنگام ملکشاه به بغداد سفر کرد. خواجه از دنبال او روان شد و در راه بدست یکی از فدائیان اسماعیلی کشته شد. فدائیان نظام الملک می پنداشتند که او به تحریک تاج الملک کشته شده است . اندکی بعد ملکشاه نیز به طور مشکوکی درگذشت . بعد از مرگ این دو مرد بزرگ قدرت امپراطوری سلجوقی از هم پاشیده شد. با ضعف حکومت اتابکان سر به شورش برداشتند. اسماعیلیان بر اعمال ترور و وحشت خود افزودند و در قلمرو سلجوقیان حکومت زیر برپا شد. -1 سلاجقه عراق -2 سلاجقه روم -3 سلاجقه شام -4 سلاجقه کرمان. در یک جمع بندی کلی، دوره سلجوقی، خصوصا در عهد طغرل، آلب ارسلان، ملکشاه دارای ویژگیهای مثبت است . آنها اولا استقلال سیاسی این کشور را تامین کردند ثانیا امنیت کامل را در سراسر مملکت پهناور ایران بوجود آوردند و ثالثا در عهد آنان تمدن ایران در نقاط مختلف انتشار یافت . خوشبختانه آثار متعدد باقیمانده از این دوره گواه صادق این مدعاست .